Genco Erkal: “Deliyi oynarken kendimi tedavi ediyorum”

Kurucusu olduğu Dostlar Tiyatrosu ile elli yılı geride bırakan, altmış yıllık kariyerinde sayısız oyun sahneye koyan Genco Erkal, dramaturgluktan çevirmenliğe tiyatronun her dalında kendi deyişiyle ‘söz sahibi bir tiyatro insanı’. Şu aralar kendisini kendi uyarlayıp yönettiği tek kişilik ‘Merhaba’ isimli oyunla farklı tiyatro salonlarında yakalayabilirsiniz. Öte yandan, kendisiyle özdeşleşen ‘Bir Delinin Hatıra Defteri'ni sahnelemeye de devam ediyor. "Arada insanın yorgun ya da bezgin olduğu günler vardır tabii, onları da fazla yerlerde sürünmeden atlatmak lazım," diyen Erkal, değme gençlere taş çıkartacak bir performans sergiliyor hâlâ.

Son yıllarda bağımsız tiyatro topluluklarının sayısı artıyor, ö zel tiyatrolara ilgi hayli yoğun. Dostlar Tiyatrosu’nu kurarak ö zel tiyatro deneyimini siz bundan yarı m as ır ö nce yaşadınız. Hâlâ yenilik ç i ve ö ncüsünüz, Dostlar Tiyatrosu da halen ayakta. Bir d ö nemin avangardı olarak günümüzdeki bağımsız tiyatro toplulukları, butik tiyatrolar, interaktif tiyatro gibi eğilimler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Bugünün bağımsız tiyatroları batılı ülkelerde ‘ off ’ diye adlandırılan, ana akımı n d ışında kalan, küçük salonlarda oyunlar sergileyen topluluklar. Off-Broadway, Off-WestEnd diyoruz. Ü lkemizde bazen ‘Öteki Tiyatro’ diye adlandırıyoruz. Gen ç lerin kurduğu bu yenilik ç i topluluklar ülkemiz tiyatrosuna taze bir soluk getirdiler. Daha yolun başındalar kuşkusuz. Zamanla daha etkili olacaklarını düşünüyorum. Yeni yazarlarla işbirliği yapıyorlar , yeni bir dil oluşturmaya ç alışıyorlar. İnteraktif yollar deniyorlar, performans sanatlarından yararlanıyorlar. Bütün bunlar ç ok saygıdeğer ç abalar. Bunun dışında bir de ana akım tiyatro olması lazı m. O a çıdan günümüzde bir boşluk seziliyor. Bir zamanlar tiyatronun hem kurucusu hem de baş oyuncusunun adıyla anılan yıldız oyuncu-yapımcı tiyatrolarının zamanı doldu gibi. Şimdi tek bir yapım i ç in bir araya gelen, genellikle televizyon yıldızlarının başını çektiği kadroların sunduğu oyunlar g ö ze ç arpıyor. Ne var ki bunlar ne kadar başarılı olursa olsunlar ayda sadece üç d ö rt kez sahnedeler. AVM salonlarının egemenliğinde tiyatromuz. Her bir salonda her gece başka bir oyun oynanıyor, izleyici de hangisine gideceğini takip etmekte zorlanıyor. Sağlıksız bir gelişme yaşanıyor kısaca. Bunun bir ge ç iş d ö nemi olduğunu varsayalım ve ilerde daha sağlam bir yapıya kavuşacağımızı ümit edelim.

Seyirciyi nasıl değerlendirirsiniz?

Seyircimiz sıcaktır, i ç tendir, ç abuk heyecanlanır, ç abuk gü ler, a ğlar, sevdiği oyuncuyu bağrına basar. İyi güzel de, son yapılan araştırmaya g ö re halkımızın yüzde yetmiş üçü hayatında hiç tiyatroya gitmemiş. Aynı kişiler ayrıca kitap da okumuyormuş. Klasik müzik konseri ya da opera, bale izleyenlerin sayısı daha da az. Eğitim meselesi. Anne babalar ç ocuklarını nasıl eğitirlerse ö yle devam ediyor. Bu alanda katedilecek ç ok yol var. Sanatçılar, izleyici bunu istiyor diye seviyeyi düşürecekleri yerde o düzeyi biraz daha yukarıya ç ekmeye ç alışsalar daha yararlı olacaklar.

Bir r ö portajınızda “Anadolu’da kendimi Tarkan gibi hissediyorum” demiştiniz. Anadolu ve İstanbul seyircisi arası nda nas ıl farklılıklar var?

İstanbul’da ne tarafa baksanız bir tiyatro salonu, konserler, sergiler, sinemalar… Hangi birini izleyeceğinizi bilemezsiniz, etkinliklere yetişemezsiniz. Oysa Anadolu’da bu bakımdan genelde bir yokluk s ö z konusu. İstanbul’dan bir tiyatro geldiği zaman, hele nitelikli bir topluluk ve se ç kin bir oyunsa, inanılmaz ilgi g ö rüyor. Mü thi ş bir coşku yaşanıyor, oynarken o izleyici sizi sar ıp sarmalıyor, bir sevgi yumağı oluşuyor. Oyun sonunda büyük tezahürat var genelde. O nedenle kendimi o durumda bir pop şarkıcısına benzettim, s ö z gelişi tabii. İnsanlar geliyor, boynumuza sarılıyor, uzun birlikte fotoğ raf ç ekilme t ö renleri. Bir de o insanların g ö zündeki ışık. “Biz sizin ne demek istediğinizi anlıyoruz, biz de aynen ö yle düşünüyoruz, iyi ki varsınız!” diyen bakışlar. Bir tiyatro sanatçısı başka ne bekleyebilir? Yaptığım iş demek bir şeylere yarıyor diye düşünür, geceleyin rahat uyursunuz.

Sizinle ö zdeşleşen ‘Bir Delinin Hatıra Defteri’ de 50. yılını kutluyor. Aynı oyunu uzun yıllar oynamanın sizde yarattığı hissiyatı merak ediyoruz. Motivasyonunuzun kaynağı nedir? Elli yıl boyunca aynı heyecanla sahneye çıktığınızı s ö yleyebelir misiniz?

Öylesine zengin bir metin ki Gogol’ün ö yk üsü, bunca yıldır oynuyorum, hiç bıkmadım. Ayrı zamanlarda d ö rt defa bambaşka yorumlarla sahneye koydum. İlkinde oyuna bir psikiyatr gibi yaklaştım, ikincisi Brecht ç i bir yorumdu. Daha toplumcu, daha siyasî bir yorum. Üçüncüsünde oyunun kahramanını amat ö r bir tiyatrocu olarak yorumladım. Şimdi oynadığım son yorumdaysa bir filozof var karşımızda. Bunun dışında, oynarken hep yeni bir şeyler deniyorum, yeni ayrıntılar keşfediyorum. Arada insanın yorgun ya da bezgin olduğu günler vardır tabii, onları da fazla yerlerde sürünmeden atlatmak lazım. Ama genelde perde açılıp da ilk s ö zü s ö yledikten sonra her oyunda yeni bir macera, yeni bir yolculuk başlıyor. Seyirci de formundaysa, tadına doyulmaz bir birliktelik yaşanıyor.

Yeni oyununuz ‘Merhaba’ da tek kişilik bir oyun. Tamamen tek oyuncunun üzerinize inşa edilmiş tek kişilik oyunlar size bir hayli sorumluluk yüklüyor olmalı. Özellikle sağlığınıza dikkat etmeniz gerekiyordur. Sırrınız nedir, kendinize nasıl bakıyorsunuz?

İş in en ö nemli sırrı yaptığın işe tutkuyla bağlanmak, yürekten inanmak, ondan sonsuz keyif almak. Öyle olunca hi ç bir ş ey a ğır gelmiyor. Seksen iki yaşı nday ım, bu hafta repertuvardaki üç ayrı oyunu d ö nüşümlü olarak peş peş e alt ı gün oynadım. Ü stelik her gün İstanbul’un ayrı bi r k öşesindeki değişik mekânlarda. Tabii bu arada sağlığa ç ok dikkat edilecek. Ölçülü ve dengeli beslenme, düzenli uyku, mutlaka spor. Ben yaz-kış yüzmeye ağırlık veriyorum. Bütü n v ücudu ç alıştıran, kasları yumuşatan, kıvraklık sağlayan, benim yaşımdakiler i ç in ö zellikle en faydalı spor.

Peki, size neler, kimler ilham verir?

Müzik, tiyatro, sinema, edebiyat, sanatların hepsi beni besler. İyi bir izleyiciyim. Sürekli aküleri doldurmak, kendini yenilemek gerekir. Şimdi bu iş daha da kolaylaştı. İ nternetten, ö zel kanallardan hemen her şeye istediğiniz anda ulaşabiliyorsunuz. Yeni projeler i ç in bunlar size ilham veriyor, kafayı, düş gücünü harekete ge ç iriyor.

Oyunculuğu mu daha çok seviyorsunuz, rejiyi mi?

O saydıklarınızı n d ışı nda dramaturglu ğum, uyarlamacılığım, ç evirmenliğim , az da olsa yazarlığım var. Kendimi tiyatronun her dalında s ö z sahibi bir tiyatro insanı olarak g ö rüyorum, ama şöyle bir d ö nüp geriye baktığımda esas sevdiğimin oyunculuk olduğunu düşünüyorum. O olmazsa yaşayamayacağım gibime geliyor. Tiyatronun her alanını çok seviyorum ama vazge ç ilmezim oyunculuk. Misyonum mu diyeceğim bilmiyorum, ben sanki bu iş i ç in yollanmışım bu tarafa.

Şiir okumalarınız ç ok seviliyor. Şiirle diğer edebiyat dallarından daha yakın bir ilişkiniz var mı, yoksa seslendirme hüneriyle, sesi iyi kullanmakla mı ilgili bu başarı, neye bağlıyorsunuz?

Ben Nazım’da ruh ikizimi buldum. Onu kanımla, canımla hissediyorum. Ses kullanmakla filan ilgisi yok. O ç ok derinde bir mesele. Şiiri iliklerine kadar duymak, onunla bütünleşmek… Gerisi kendiliğinden geliyor. O s ö zler, gücüyle, müziğiyle seni y ö nlendiriyor, şiirin rüzgârına kapılıp gidiyorsun. Başka şairlerin eserlerini de seslendirdim, ö vgüler aldım, ama Nazım’la olan bağım başka. Onun ruhu bende yaşıyormuş gibime geliyor.

“ Aslında karamsar biriyim, işim umut aşılamak" diyorsunuz. Hem karamsar olup hem sahnede enerjinizle herkesi kendine hayran bırakmak zor olmuyor mu?

Aslında bu yoldan kendi karamsarlığımı tedavi ediyorum. Umutsuzluk bana yakışmaz diyerek kendimi harekete geçiriyorum. Deli rolü oynarken de kendimi tedavi ediyorum, o rolü oynamasaydım ben de ağır depresyon geçirebilirdim. Sanatçıların hepsinde bir arıza vardır zaten. Önemli olan onu aşabilmek. Sanat burada yardımcı oluyor, güç veriyor.

Tiyatronun veya sanatın umut aşılamak gibi bir misyonu olduğunu düşünüyor musunuz, yoksa bu, hayatta kendinize bi ç tiğiniz bir rol mü ?

Tiyatroya sanat hayatımın başında çok başka işlevler yüklemiştim, ama şimdi, son geldiğim aşamada şöyle düşünüyorum: Öylesine acımasız bir dünyada yaşıyoruz ki, sanatın, burada tiyatronun temel görevi insanları aydınlatmanın yanı sıra onlara yalnız olmadıklarını hissettirmek, gelecek günler için moral vermek, umut aşılamak olmalıdır.

“Kendi izlemeyeceğim bir dizide nasıl oynarı m? ” demiştiniz. Netflix gibi platformları n d ünyadaki ve Türkiye’deki yükselişi malum, film ve dizi izleme alışkanlıklarını k ö kten de ğiştiren b ö yle mecralar var. Sizin fikrinizde, bakışınızda bir değişiklik yarattı mı bu gelişmeler?

Evet, ülkemizde televizyon dizilerinin düzeyi genelde olduk ç a d üşük. İzleyemiyorum. Uzun, sıkıcı, araya giren reklamlardan ö türü bezdirici işler. Genel izleyiciyi memnun edeceğim derken bayağı d ö külüyor yapımlar. İnternet dizileriyle belki yeni bir atmosfer oluşacak, daha nitelikli işler izleyebileceğiz. Nitekim ben de dayanamadım, Blu TV’den gelen bir dizinin bir b ö lümünde oynadı m. O i şimden ç ok ho şnutum. Tunç Şahin’in y ö netti ği ‘Yedi Yüz’ dizisinin ‘Refakat ç iler’ adlı b ö lümü beni sevindiren bir iş oldu.

Altmış yıllık sanat hayatınızda deneyimlediğiniz pek ç ok ö zel an vardır muhakkak…

Siz sorunca düşünüyorum da, altmış yılın hemen her anı ayrı bir d ö nüm noktası. Devamlı değişen bir dünyada her an yeni kararlar almak, badireler atlatmak zorundasınız. Bizimki gibi yarın ne olacağı belli olmayan bir ülkede, hele politik tiyatro yapmak gibi bir maceraya atılmışsanı z, f ırtınalı denizde seyreden yelkenli gibisiniz. Yeni oyunlar, yasaklamalar, engellemeler, maddî zorluklar, yeni projeler oluşturmak, oyuncularla, teknik ekiplerle uğraşmak, bunun yanı sıra ö zel hayatla, aileyle ilgili sorunlar… Tatlısı , ac ısı , her an ıyla, şairin dediği gibi “Yaşamak ne güzel şey!”.

Oyunu sahnelerken bir oyuncunun veya y ö netmenin başına gelebilecek en aksi şey nedir sizce?

En aksi şey herhalde yanlış karar vermiş olmaktır. O bayıla bayı la se ç tiğiniz oyun bir bakarsını z, g ünün koşullarında sizin altından kalkamayacağınız bir oyundur. Se ç tiğiniz oyuncu o oyuna uygun bir oyuncu değildir. Aynı şey sahne tasarımcısı i ç in de ge ç erli olabilir. Yanlış karar vermişseniz, yola çıktıktan sonra geri d ö nüş şansı da yoktur büyük ö lçüde. O zaman bile bile felakete gittiğinizi g ö rürsünüz ama geri d ö nme şansı yoktur. O felaket kahramanca göğüslenecektir. İnsanın her yaptığı başarılı olacak diye bir kural da yok zaten. Başarısızlıklar yeni atılımlar i ç in bir sıçrama noktası olabilir. Gene de dikkatli olun, yanlış kararlardan uzak durun. Yoğurdu üfleyerek yemek en iyisi.

Sahne almadığınız bir gününüz nası l ge ç iyor?

Dostluklar, yarenlik, duyguları, düşünceleri paylaşmak, biraz avarelik, gezmek, kafa ç ekmek, sanatla beslenmek, spor, aile bağları ve birliktelikleri, sosyal medya… Yaşayıp gidiyoruz işte.

Hayat hangisine yakın sizce: Tesadüflerden ibaret, veya bir kurgu, tek kişilik bir tiyatro oyunu?

Kontrol altına almaya ç alıştığımız, y ö netti ğimizi sandığımız bir serüvenin bizi her an şaşırttığı; beklenmedik sürprizlerle dolu, zaman zaman absü rde varan, ac ıklı bir güldürü.

Söyleşi: Ayhan Abayhan

Fotoğraf: Serkan Eldeleklioğlu

Genco Erkal: “Deliyi oynarken kendimi tedavi ediyorum”

Doğan Hızlan "Parayı veren kitap bastırıyor... "

TÜRSAK Vakfı 12. Olağan Kurucular Kurulu Toplantısı gerçekleşti

Ayşe Egesoy yılların sessizliğini bozdu

'Bayan Bacak' Serpil Örümcer için yardım konseri düzenlendi

Şakir Öner Günhan hayatını kaybetti.

Işıl Yücesoy yıllar sonra tiyatro sahnesinde!

Efsane şarkıların bestecisi İsmet Nedim son yolculuğuna uğurlandı

Aydan Şener "Evlilik insanın doğasına uygun değil!"

Müjde Ar'a 50. Sanat Yılında Onur Ödülü verilecek.

Yıldız Tilbe, Ramazan öncesi son konserini verdi.